NGŨ VỊ TỬ - schizandra

NGŨ VỊ TỬ

Tên khoa học: Schizandra sinensis Baill.; Họ ngũ vị (Schizandraceae)

Bộ phận dùng: Quả khô còn bột. Thứ hột sắc đen là bắc ngũ vị tử (Schizandra chinensis Baill) tốt hơn thứ bột đỏ nam ngũ vị tử (Kadsura japponica Lin).

Không nhầm với quả mồng tơi (Basella rubra L. họ mồng tơi) thường dùng làm giả ngũ vị tủ.

Thành phần hóa học: Quả của cây bắc ngũ vị có nhiều chất dinh dưỡng, sinh tố C và schizandrin, còn có chất nhầy, chất keo.

Tính vị - quy kinh: Vị chua, tính ôn. Vào hai kinh phế và thận.

Tác dụng: Tả hỏa, bổ phế, nhuận thận.

Công dụng: Trị ho tức, thận hư, bạch trọc, di tinh.

Liều dùng: Ngày dùng 2 - 4g.

Kiêng kỵ: Ngoài có biểu tà, trong thực nhiệt thì không nên dùng.

Cách bào chế:

Theo Trung y:

+ Lấy dao đồng bổ đôi, tẩm mật đồ 3 giờ, ngâm nước tương một đêm, sấy khô dùng (Lôi Công).

+ Làm thuốc bổ thì dùng chín (Lý Thời Trân).

Theo kinh nghiệm Việt Nam:

Tẩm mật, sao phồng đều, khi dùng giã dập.

Dùng trong hoàn tán thì sắc lấy nước đặc làm áo viên thuốc để tránh cố tinh.

Bảo quản: Tránh ẩm thấp, để nơi thoáng gió.

 Tên khoa học:

Kadsura japonica L. (Nam ngũ vị)

Schizandra chinensis Baill. (Bắc ngũ vị).

Họ khoa học: Mộc lan (Magnoliaceae).

Mô Tả:

Loại dây leo dài đến 3m. Lá tròn dài, dài 9-12cm, hoa có 9-15 cánh màu vàng, quả tròn màu đỏ, đường kính 3cm, hạt tròn màu vàng. Bắc ngũ vị (Schizandra) có quả xếp thành bông thưa. Nam ngũ vị (Kadsura) có quả xếp thành đầu hình cầu.

Ngũ vị tử hiện nay ta còn phải nhập của Trung Quốc.

Bộ phận dùng:

Loại dây leo dài đến 3m. Lá tròn dài, dài 9-12cm, hoa có 9-15 cánh màu vàng, quả tròn màu đỏ, đường kính 3cm, hạt tròn màu vàng. Bắc ngũ vị (Schizandra) có quả xếp thành bông thưa. Nam ngũ vị (Kadsura) có quả xếp thành đầu hình cầu.

Ngũ vị tử hiện nay ta còn phải nhập của Trung Quốc.

Tính vị:

+ Vị chua, tính ấm (Trung Dược Học).

Vào kinh lạc: Tim, Thận, Phổi

Tác dụng:  Thu liễm Phế khí, chỉ khái, sáp trường, chỉ tả, liễm hãn, an thần (Trung Dược Học).

Chủ trị:

Tác dụng trên hệ thần kinh trung ương: Ngũ Vị Tử được sửa soạn sẵn có tác dụng vào các phần khác nhau của hệ thần kinh trung ương loài ếch.. Nó làm phản ứng mạnh và nhanh ở người. Nó có tác dụng kích thích trong phản ứng có điều kiện và EEGs yếu hơn là caffeine.

·        Tác dụng trên hô hấp: Ngũ Vị Tử được sửa soạn sẵn có tác dụng trực tiếp kích thích hô hấp xuyên qua hệ thần kinh trung ương. Nó đã được dùng giúp chống lại tình trạng đình trệ hô hấp do dùng morphine.

·        Tác dụng trên hệ thần kinh ngoại biên: uống hoặc chích vào màng bụng chuột nhắt chất schizandrin, kết quả đến giao cảm, với liều lượng nhỏ nó kích thích  vào các phân tử nhận dạng nicotine (nicotinic receptors).

·        Tác dụng trên tim mạch: Dùng liều lượng thường thì không tác dụng trên huyết áp. Khi chích ven liều lớn thì thấy tác dụng hạ huyết áp. Dùng trong cả toa thuốc thì acid tự nhiên chuyển đi. Chiết suất thuốc bằng cồn có tác dụng làn dãn mạch.

·        Tác dụng trên chuyển hóa căn bản:  Phần lớn những sư báo cáo về Ngũ Vị Tử làm t ăng lượng glycogen trong gan và đường huyết cũng như là mức độ lactic acid trong máu. Dùng thuốc này làm tăng cường sự hấp thụ P32 ở hệ thống tiêu hóa, tăng cường sự tập trung ở tạng phủ và làm mạnh các hoạt động của phosphatase.

·        Tác dụng trên cảm giác: Ngũ Vị Tử được chuẩn bị sẵn cho người tình nguyện uống thì thấy tầm nhìn rõ nét và rộng hơn. Nó cũng lãm tăng sự phân biệt rõ nét và nổi bật lên.

·        Tác dụng tổng quát: Ngũ Vị Tử, giống như Nhân Sâm, chứa đựng các yếu tố thích ứng để điều hòa các chức năng của cơ thể và tăng cường các chức năng của các cơ quan để đối phó với tác dụng căng thẳng tinh thần (stress). Sự biểu hiện này bằng nhiều lối như tăng thời gian bơi lội, điều hành acid Bao Tử (tăng pH khi acid bao Tử quá nhiều, giảm pH khi acid Bao Tử không đủ) Mặc dầu tác dụng thích ứng thường yếu, nhưng nó cũng là dược thảo rất an toàn.

·        Chữa suy nhược thần kinh: Cồn chiết suất Ngũ Vị Tử được dùng chữa 73 nbệnh nhân suy nhược thần kinh với các triệu chứng như nhức đầu, mất ngủ, chóng mặt, hồi hộp. Tổng số 43 người khỏi bệnh,13 người thì khá nhiều. Tác dụng phụ không ghi nhận.

Qua thực nghiệm lâm sàng đã chứng minh tác dụng của Ngũ vị tử trên bệnh nhân bệnh nhân bị suy nhược thần kinh, stress, hồi hộp thì thấy cải thiện đáng kể, hiện nay ngành công nghiệp dược đã ứng dụng thành quả nghiên cứu của Ngũ vị tử vào việc sản xuất thành công sản phẩm đông dược trị suy nhược thần kinh, mất ngủ, hồi hộp có tên kim Thần Khang. Ngoài thành phần ngủ vị tử để tăng cường tác dụng sản phẩm còn có thêm nhiều thành phần như Hợp hoan bì, táo ta, Licethin, Cholin… tạo ra sản phẩm có tác dụng toàn diện trên bệnh nhân bị chứng mất ngủ, stress, trầm cảm, rối lọan lo âu, suy nhược cơ thể. Hiện nay sản phẩm đang được phân phối trên toàn quốc.